گروه کارخانه جات گل نمک

جزیره قشم از طریق

تنگه کلارنس Clarence تنگه کلارنس Clarence یا خورخوران از سواحل ایرانى جدا شده است. مرتفع‌ترین منطقه جزیره قشم، کیش کوه با ارتفاع تقریبى 390 متر از کوه نمک تشکیل شده است که به کوه نمکدان نیز معروف است. مشخصات زمین شناختى خلیج فارس و جزیره قشم نشان مى‌دهد که:

 

خلیج فارس (Persian Gulf) دریایى حاشیه‌اى (Marginal) است که توسط هرمز با اقیانوس هند ارتباط مى‌یابد. از نظر زمین‌شناسى ساختمانى، خلیج فارس یک چاله تکتونیکى است که به اواخر پلیوسن تا پلیستوسن تشکیل شده و درنتیجه تداخل چین‌خوردگى‌هاى زاگرس و چین‌خوردگى‌هاى عربى شکل امروزى را پیدا کرده است. اغلب جزایر و تپه‌ماهورهاى زیردریایى نیز در اثر بالا آمدن گنبدهاى نمکى تشکیل شده‌اند.

 

بررسى وضعیت زمین‌شناسى ساختمانى و جنس زمین‌هاى تشکیل‌دهنده جزیره قشم نشان مى‌دهد این جزیره تاقدیس عظیمى است که محور آن منطبق بر محور طولى جزیره مى‌باشد و به آخرین حرکات چین‌خوردگى زاگرس مربوط است. در داخل جزیره چین‌خوردگى‌هاى درهمى وجود دارد که حاکى از حرکات تکتونیکى جوان‌تر است. عملکرد گسل‌هاى فعال با امتداد شمالى‌ ـ جنوبى بالا‌ آمدن تدریجى گنبد نمکى نمکدان و حضور پادگانه‌هاى دریایى مؤید این نظر است.

 

سازند هرمز قدیمى‌ترین سازند موجود در جزیره قشم است که در بخش غربى آن به‌صورت گنبد نمکى نمکدان برونزد دارد.

 

گنبد نمکى نمکدان تنها گنبد نمکى در جزیره قشم است که از میان دماغه جنوب، تاقدیس سلخ و دماغه شمال غربى تاقدیس باسعیدو بالا آمده است و در نقشه تقریباً دایره‌اى شکل و به قطر 7 × 5/6 کیلومتر است. بام گنبد توپوگرافى نامنظم دارد و دیواره آن بسیار پرشیب است.

 

در بخش جنوبى گنبد نمکى نمکدان، غارهاى نمکى (Salt Caves) بسیار زیبا و شگفت‌انگیزى وجود دارند.

 

غار نمک در بخش جنوبى جزیره و در منتهى‌الیه غربى آن قرار گرفته است. دهانه غار رو به جنوب است و تا ژرفاى حدود 20 مترى آن با نور روز روشنایى دارد. ژرفاى غار نزدیک به 100 متر، فرازاى آن بین 3 تا 10 متر و پهناى متوسط غار 5 متر است. اندازه‌هاى ذکر شده در زمان‌هاى مختلف دستخوش تغییر مى‌شود و دلیل آن میزان بارندگى، نفوذ آب و انحلال و تبلور نمک است.

 

شکل کل مسیر غار به‌صورت یک کمان کاملاً خمیده است و از حدود 30 مترى ژرفاى آن پیچش مسیر به سمت چپ آغاز مى‌شود و پس از طى حدود 20 متر و رسیدن به یک فضاى نسبتاً وسیع، مجدداً پیچشى به سمت چپ صورت مى‌گیرد. این نقطه بلندترین قسمت سقف غار است.

 

دیواره ورودى غار تشکیل شده است از نوارهاى رنگارنگ نمک و لایه‌هاى مختلفى از کانى‌هاى آهن‌دار ـ مانند هماتیت و اولیژیست ـ همچنین در مدخل غار آبگیر یبه طول بیست متر مشاهده م‌شود که میزان آب آن وابسته به میزان نزولات جوى و متغیر است. استلاکتیت‌ها و به ندرت استلاگمیت‌هاى نمکى از اولین پیچش‌ غار قابل مشاهده هستند و به‌تدریج تعداد آنها افزایش مى‌یابد. متأسفانه تعدادى از استلاکتیت‌هاى زیباى این غار تخریب و شکسته شده‌اند، به احتمال زیاد این کار توسط بازدیدکنندگان و برخى از اهاى بومى جزیره به‌منظور تهیه نمک‌طعام با کیفیت بالا صورت گرفته است.

 

از نیمه غار تا انتهاى آن زیبایى غار را کف‌پوشى از نمک کریستاله دوچندان نموده است و در نزدیکى دیواره‌ها، اتصال استلاکتیت‌ها و استلاگمیت‌ها با یکدیگر. ستون‌ها و ستونک‌هاى زیبایى را پدید آورده است.

 

در نزدیکى دهانه غار نمکى چند دهانه دیگر نیز قابل مشاهده است که ژرفاى آنها از چند متر تجاوز نمى‌کند و پهنا و بلنداى محدودى دارند. دیواره این قبیل حفره‌ها پوشیده از رسوبات گل‌کلمى نمک است.

 

چشمه نمکى مجاور غار نمکى، حاصل نفوذ آب‌هاى سطحى مربوط به بارندگى به داخل مجرا‌ها و کانال‌هاى گنبد نمکى نمکدان است. این آب‌ها پس از نفوذ به داخل گنبد و حل‌کردن مقادیر زیاد نمک و دیگر مواد قابل انحلال، به شکل چشمه ظاهر مى‌شوند. آب این چشمه محلول فوق اشباع نمک است و به‌همین دلیل رسوب‌گذارى و تبلور نمک در حاشیه مسیر این چشمه به‌ وفور مشاهده مى‌شود و حاصل آن را مى‌توان به‌صورت نوارى سفید رنگ از دوردست مشاهده نمود. در بستر سرخ‌رنگ این چشمه، رسوبات گل‌ اخرا مشاهده مى‌شود که حاوى ترکیبات اکسید آهن به‌خصوص هماتیت است. در این ناحیه شکل‌هاى بسیار زیبایى از نمک قابل مشاهده است، از جمله:

 

پلیگون‌هاى نمک(با قطر 30 سانتى‌متر تا یک متر)

 

تیغه‌هاى نمکى بسیار تیز و برنده،

 

شکل‌هاى گل‌کلمى و قلوه‌اى، رشته‌هاى ذره‌بینىº

 

بلورهاى خودشکل نمک

 

از دل کوه نمکدان و از میان غار یک جریان آب زیرزمینى دائمى مى‌جوشد و راه خود را به خارج مى‌گشاید که پس از حل کردن نمک در مسیر حرکت خود، به‌صورت چشمه‌ در دامنه کوه ظاهر مى‌شود و در گودال مقابل خود حوضچه‌اى طبیعى به‌وجود مى‌آورد. منظره این حوضچه از دور همچون سطح وسیعى انباشته از برف زمستانى دیدنى است. این چشمه در تمام فصل‌هاى سال جریان دارد.

 

نمک موجود در غار کوه نمکدان از بهترین نوع نمک سر سفره شناخته شده و در ترکیب آن عناصر دیگرى (همچون منیزیم) وجود دارد. به‌همین دلیل مى‌تواند به‌عنوان نمک طبى به‌ویژه براى مصرف ورزشکاران حرفه‌اى ـ استخراج و به‌صورت کپسول مصرف شود.

 

نظیر غار نمک جزیره قشم در کمتر نقطه‌اى از ایران و جهان دیده شده است. تحقیقاتى که اخیراً بر روى فضاى داخلى غار نمکدان انجام شده نشان مى‌دهد که این غار داراى قابلیت ویژه‌اى است که باقى‌ماندن و تنفس در آنها مى‌تواند به بهبود بیماران مبتلا به آسم و ناراحتى‌هاى تنفسى کمک کند. اما تحقیقات انجام شده اخیر، حقایق تازه‌اى را بازگو مى‌کند.

 

در بهار سال 1384، یک گروه دانشمند زمین‌شناس از کشور چک، به همران استادان بخش زمین‌شناسى دانشگاه شیراز وارد جزیره قشم شدند تا مطالعات خود را در زمینه‌هایى چون تعیین نرخ فرسایش، زمان بالا‌آمدن کوه نمک و سن‌یابى گنبد نمکى جزیره قشم به‌ اجرا درآوردند. دکتر پرژى بوروتانز به همران 4 پژوهشگر دانشگاه چارلز پراگ (کشور چک) پس از بررسى‌هاى اولیه غار نمک جزیره قشم در اظهارنظرى گفت: ”از این غار، حدود 5100 متر آن شناسایى شده و با همین طول مى‌توان گفت که به‌عنوان دومین غار بزرگ نمک جهان قطعیت دارد. با ادامه تحقیقات در آینده، شاید بتوان به این نتیجه رسید که اولین و بزرگ‌ترین غار نمک جهان باشد.“

 

 یک سال بعد، با شناسایى بقیه مسیر، معلوم شد که غار نمک قشم حدود 6400 متر درازا دارد و به این ترتیب طولانى‌ترین غار نمک جهان به‌شمار مى‌رود